Quá trình thu hoạch sâm Ngọc Linh chuẩn từ A – Z bạn cần biết

Sâm Ngọc Linh, một trong những loại dược liệu quý hiếm nhất thế giới, được mệnh danh là “quốc bảo” của Việt Nam. Để có được những củ sâm chất lượng, người trồng phải trải qua hàng năm trời chăm sóc, bảo vệ dưới điều kiện tự nhiên khắc nghiệt. Nhưng điểm nhấn đặc biệt trong hành trình này chính là giai đoạn thu hoạch sâm Ngọc Linh – một công đoạn không chỉ đòi hỏi kỹ thuật cao mà còn gói ghém cả tâm huyết của người làm nghề.

Quá trình thu hoạch sâm Ngọc Linh chuẩn từ A – Z bạn cần biết

Vì sao sâm Ngọc Linh lại quý đến vậy?

Trước khi tìm hiểu về quy trình thu hoạch, cần hiểu rõ vì sao sâm Ngọc Linh lại có giá trị cao và được giới khoa học đánh giá là “loài sâm tốt nhất thế giới”. Loại sâm này chứa tới 52 saponin (nhiều hơn hồng sâm Hàn Quốc), cùng nhiều axit amin, nguyên tố vi lượng và hoạt chất quý như MR2 – có tác dụng phòng ngừa ung thư, tăng sức đề kháng, chống stress và lão hóa.

Đặc biệt, sâm chỉ sinh trưởng tự nhiên ở độ cao trên 1.200m, trong điều kiện khí hậu lạnh quanh năm, độ ẩm cao và thảm thực vật phong phú như vùng núi Ngọc Linh (Kon Tum – Quảng Nam). Sự khắt khe trong điều kiện sinh trưởng cũng khiến quá trình thu hoạch sâm Ngọc Linh trở thành một nghệ thuật.

Vì sao sâm Ngọc Linh lại quý đến vậy?

Bao lâu thì có thể thu hoạch sâm Ngọc Linh?

Sâm Ngọc Linh là cây chậm phát triển. Thông thường, thời gian trồng từ hạt cho đến khi có thể thu hoạch là từ 5 đến 10 năm. Tuy nhiên, càng để lâu, củ sâm càng có giá trị cao, vì hàm lượng dược tính tăng dần theo độ tuổi.

• Sâm từ 5-6 năm tuổi thường được dùng để chế biến sản phẩm phổ thông.

• Sâm trên 10 năm tuổi hiếm và thường chỉ dành để ngâm rượu, ngâm mật ong hoặc làm quà biếu cao cấp.

Chính vì vậy, người trồng cần có tầm nhìn dài hạn, kiên nhẫn chăm sóc và bảo vệ từng gốc sâm suốt nhiều năm trời mới có thể thu được “trái ngọt”.

Thời điểm thu hoạch sâm Ngọc Linh thích hợp nhất

Theo kinh nghiệm của người dân trồng sâm lâu năm tại Kon Tum và Quảng Nam, thời điểm lý tưởng nhất để thu hoạch sâm Ngọc Linh là vào khoảng tháng 9 đến tháng 11 hằng năm. Lúc này, cây sâm bước vào thời kỳ ngủ đông, quá trình sinh trưởng chậm lại, lượng dưỡng chất đã tích lũy tối đa trong củ. Ngoài ra, nếu thu hoạch vào mùa này, cây ít bị tổn thương, dễ dàng phân biệt củ già hay non nhờ hình dáng và màu sắc của thân lá.

Thời điểm thu hoạch sâm Ngọc Linh thích hợp nhất

Quy trình thu hoạch sâm Ngọc Linh chuẩn kỹ thuật

Quy trình thu hoạch sâm Ngọc Linh không đơn giản như nhiều người nghĩ. Nó là tổng hòa giữa kỹ thuật, kinh nghiệm và sự cẩn trọng tuyệt đối, vì một sơ suất nhỏ cũng có thể khiến củ sâm bị gãy, trầy xước hoặc giảm chất lượng.

Bước 1: Khảo sát vườn sâm

Trước khi bắt đầu thu hoạch, người làm phải khảo sát tổng thể vườn sâm. Việc này nhằm:

• Xác định các cây sâm đạt độ tuổi thu hoạch (thường đánh dấu từ trước).

• Kiểm tra độ ẩm, điều kiện đất để lựa chọn ngày phù hợp nhất.

• Lập danh sách số lượng sâm cần thu trong đợt.

Bước 2: Đào củ sâm bằng tay

Toàn bộ công đoạn thu hoạch đều phải thực hiện thủ công để tránh gây tổn thương cho củ sâm. Người thu hoạch dùng dụng cụ nhỏ như bay, xẻng con hoặc thanh tre để nhẹ nhàng xới đất quanh gốc sâm. Sau đó, bằng tay không, họ moi lớp đất xung quanh củ để lộ toàn bộ hình dáng mà không làm đứt rễ. Việc làm này đòi hỏi sự tỉ mỉ, vì củ sâm Ngọc Linh thường có nhiều rễ phụ, rễ nhánh đan chéo dưới đất, rất dễ gãy.

Quy trình thu hoạch sâm Ngọc Linh chuẩn kỹ thuật

Bước 3: Làm sạch sơ bộ

Sau khi nhổ lên, củ sâm được đặt nhẹ vào giỏ có lót rêu rừng hoặc lá chuối để giữ độ ẩm. Người ta thường dùng chổi mềm quét sơ lớp đất còn bám, tránh rửa nước ngay vì có thể làm hư rễ nhỏ.

Nếu vận chuyển xa, củ sâm sẽ được bọc trong vải ướt hoặc để trong hộp có lót rêu để giữ nguyên trạng thái tươi.

Bước 4: Phân loại sâm

Khi về tới nhà xưởng, sâm được phân loại theo:

• Độ tuổi (5 năm, 7 năm, 10 năm trở lên).

• Trọng lượng củ.

• Hình dáng (củ thẳng, củ nhiều nhánh, củ giống hình người…).

Những củ có hình dáng đẹp thường có giá cao hơn nhiều lần vì tính thẩm mỹ và giá trị sưu tầm.

Những điều cần lưu ý khi thu hoạch sâm Ngọc Linh

• Không thu hoạch vào mùa mưa nhiều: Đất dễ nhão, củ dễ bị trầy xước.

• Không dùng vật sắc bén hoặc máy móc: Có thể làm đứt rễ, giảm chất lượng củ.

• Chỉ thu những cây đạt tuổi: Việc thu non sẽ làm lãng phí tiềm năng, chưa đủ hàm lượng saponin.

• Bảo vệ vùng gốc cây: Vì sau thu hoạch, người trồng có thể trồng lại gốc hoặc hạt sâm gần đó, tránh làm xáo trộn đất.

Những điều cần lưu ý khi thu hoạch sâm Ngọc Linh

Sau thu hoạch – Bảo quản và chế biến sâm

Ngay sau khi thu hoạch, sâm Ngọc Linh có thể được:

• Đem sấy khô: Theo phương pháp truyền thống hoặc công nghệ nhiệt độ thấp để giữ dược chất.

• Ngâm rượu hoặc mật ong: Cách phổ biến giúp bảo quản lâu dài và dễ sử dụng.

• Chế biến thành viên nang, cao sâm: Phù hợp với người dùng hiện đại.

Bảo quản sâm tươi trong điều kiện lạnh (2–5°C) và độ ẩm ổn định có thể giữ được vài tháng. Tuy nhiên, tốt nhất nên sử dụng hoặc chế biến càng sớm càng tốt sau thu hoạch.

Ý nghĩa của quá trình thu hoạch sâm Ngọc Linh

Thu hoạch không chỉ là giai đoạn kết thúc của một chu kỳ trồng sâm, mà còn là bước khởi đầu để đưa loại dược liệu quý này đến tay người tiêu dùng. Mỗi củ sâm được nhổ lên là kết tinh của:

• Tự nhiên ưu đãi: Đất, khí hậu và sinh thái đặc biệt của núi Ngọc Linh.

• Tâm huyết con người: Biết bao ngày đêm canh giữ, chăm sóc, chống lại trộm cắp và sâu bệnh.

• Niềm tự hào dân tộc: Khi sâm Ngọc Linh vươn ra thế giới, được đánh giá cao bởi các chuyên gia y học quốc tế

>>> Xem thêm: Lý do sâm ngâm mật ong bị sủi bọt và cách xử lý hiệu quả

Quá trình thu hoạch sâm Ngọc Linh là một chuỗi các công đoạn tỉ mỉ, đòi hỏi kinh nghiệm và sự cẩn trọng tuyệt đối. Đó không chỉ là việc nhổ một củ sâm lên khỏi mặt đất, mà là hành trình thu hoạch giá trị – từ thiên nhiên, từ mồ hôi công sức, và từ khát vọng nâng tầm y học Việt Nam. Nếu bạn là người yêu quý các sản phẩm từ thiên nhiên, trân trọng giá trị dược liệu bản địa, thì đừng quên tìm hiểu và lựa chọn sâm Ngọc Linh chính hãng – thứ quà tặng quý giá từ đại ngàn Trường Sơn.